Monday, May 7, 2007

SABİT KIYMET SATIŞI VE YENİLEME FONU

Vergi Usul Kanunu'nun 328 ve 329. maddelerine göre; amortis­mana tabi iktisadi kıymetlerin satışından elde edilen karlar ile su baskını, sel, deprem ve yangın gibi doğal afetler nedeniyle zarar görmeleri, tamamen ve­ya kısmen hasara uğramaları halinde, sigortadan alınan tazminatlardan elde edilen karlar bazı koşulların sağlanması halinde yenileme fonuna alınabilir.

Yenileme fonu, iktisadi işletmelere dahil amortismana tabi iktisadi kıymetlerin yenilenebilmesi için bu kıymetlerin satışından doğan karların veya elde edilen sigorta tazminatlarının, bilançonun pasifinde azami üç yıl süre ile bekletilmesi­ni ifade eden bir matrah ertelemesi yöntemi olarak, işletme içi yatırımları teşvi­ke yönelik bir uygulamadır.
Yenileme fonunun iktisadi kıymetin iktisabında (edinilmesinde) kullanılması halinde, bilançonun pasifinde yer alan "Yenileme Fonu" yeni değer için ayrı­lacak amortismanlara mahsup edilir. Mahsup etme işleminin, iktisadi kıymetin değerinin amortisman yoluyla itfa edilme süresinden önce tamamlanması du­rumunda, iktisadi kıymetin kalan diğer kısmı için amortisman ayrılmasına de­vam edilir.

YENİLEME FONU AYIR­MANIN KOŞULLARI
A- BİLANÇO ESASINA GÖRE DEFTER TUTULMASI
Yenileme fonu ayırabilmek için ge­rekli koşulların ilki bilanço esasına göre defter tutulmasıdır. Yenileme fonu uygulamasının yasal dayanağını oluşturan Vergi Usul Kanunu'nun 328 ve 329. maddelerinde, ayrılacak yenileme fonunun bilançonun pasi­finde geçici bir hesapta izleneceği be­lirtilmiştir.
B- SABİT KIYMETİN YENİLEN­MESİNİN ZORUNLU OLMASI YA DA BU KONUDA İŞLETMEYİ YÖNETENLERCE KARAR ALINIP GİRİŞİMDE BULUNULMASI
Yenileme fonu ayrılabilmesinin ge­rekli ikinci koşulu satılan veya afetler nedeniyle kısmen ya da tamamen zayi olan iktisadi kıymetin yenilenmesinin zorunlu olması; bu zorunluluk açıkça belli değilse işletmeyi yönetenlerce bu konuda bir karar alınmış ve hare­kete geçilmiş bulunulmasıdır. Hare­kete geçilmiş olması konusundaki be­lirtiler, piyasa araştırmalarına baş­lanması, yazışmalar, yönetim kurulu ya da ortaklar kurulu kararı, proforma faturalar vb. dir.
C- YENİ SATIN ALINACAK İKTİ­SADİ KIYMETİN DAHA ÖNCE SATILAN KIYMETLE AYNI TÜR­DEN OLMASI
Yenileme fonu ayrılabilmesi için, fo­nun satılan ya da zayi olanla aynı tür­den bir sabit kıymetin alımında kulla­nılması bir diğer koşuldur. Bu nokta­da bazı teknolojik gelişmelerin ihmal edilebilmesi ve dolayısıyla satılan ik­tisadi kıymetin yerine aynı niteliklere sahip benzer veya teknolojik gelişme­ye uygun yeni bir modelin satın alınması durumunda da yenileme fonunun kullanılabilmesi gerekir.

YENİLEME FONUNUN KUL­LANILMASI
ÜÇ YILLIK SÜRENİN HESABI
Vergi Usul Kanunu'nun 328 ve 329. maddelerinde, yenileme fonunun pa­sifte geçici bir hesapta azami üç yıl süre ile tutulabileceği ve her ne se­beple olursa olsun bu süre içinde kullanılmamış olan karların üçüncü yılın matrahına ekleneceği hüküm al­tına alınmıştır. Her ne kadar madde hükmü bu fonun üç yıl boyunca pa­sifte tutulabileceğini belirtiyorsa da bu süre pratikte genellikle üç yıldan daha az olabilmektedir. Zira madde­deki yıl deyimi, vergilenme dönemini ifade etmekte dolayısıyla sabit kıy­metin satışından elde edilen karın ye­nileme fonuna alındığı yıl, üç yıllık sürenin başlangıcı ve ilk yılı kabul edilmektedir. Bu nedenle yenileme fo­nu ayrılmasındaki üç yıllık süre uy­gulamada, sabit kıymet satış karının iki dönem vergi matrahına dahil edil­memesi şeklinde gerçekleşmektedir.

YENİLEME FONUNUN MUHA­SEBESİ
Yenileme fonu Tekdüzen Muhasebe Hesap Planında 549- ÖZEL FONLAR Hesabı'nda izlenir.
İşletmede bırakılması ve tasarrufu zo­runlu yasal fonlar ile diğer amaçlarla ayrılan fonlar bu hesapta izlenir. Kar­dan ayrılan bu tutarlar, bu hesaba ala­cak, mahsubunda borç kaydedilir. Yani yenileme fonu bir kar yedeğidir.


MUHASEBESİ: ÖRNEK
(İ) A.Ş. 01.07.2005 tarihinde maliyet bedeli 600.000 TL, birikmiş amortismanı 450.000.000 TL, değer artış fonu 310.000 Y TL olan ... makinesini 1.100.000Y TL'ye satmıştır. Şirket yöneticileri satıştan kaynaklanan kan yenileme fonuna almaya karar vermişlerdir.
Bu bilgiler ışığında, KDV oranı % 18 olarak kabul edildiğinde makinenin satış kaydı ile yenileme fonunun oluşturulması kaydı aşağıdaki gibi ola­caktır.

______________01.07.2005____________________
100 KASA 1.298.000
257 BİRİKMİŞ AMORTİSMANLAR 450.000
522 MDV YEN. DEĞERLEME ARTIŞ 310.000
253 TESİS, MAKİNE VE CİHAZLAR 600.000
253.01. ...Makinesi
391 HESAPLANAN KDV 198.000
670 DİĞER OLAĞANDIŞI GEL.VE KAR. 1.260.000

.... Makinesinin yenilenmek amacıyla satışı

Yenileme fonuna ilişkin kayıt
___________________01.07.2005 —
679 DİĞ. OLAĞANDIŞI GEL. VE KAR. 1.260.000

549 ÖZEL FONLAR 1.260.000
549.01.... Mak. Yen. Fonu Yenileme fonu tesisi

Sözkonusu şirket 15.06.2006 tarihinde 1.500.000.Y TL'ye yeni bir makine satın almıştır. Makinenin alımına ilişkin muhasebe kaydı aşağıdaki gibi olacaktır.
___________________15.06.2006-----------------------------

253 TESİS, MAKİNE VE CİHAZLAR l .500.000
253.01.....Makinesi
191 İNDİRİLECEK KDV 225.000
191.00 ATİK'lere İlişkin KDV
100 KASA 1.725.000
Yeni makine satın alınması

Yeni alınan makine için 31.12.2006 tarihinde % 20 oranı üzerinden amortisman hesaplanacak ancak bu amortisman yenileme fonuna mahsup edilecektir.
___________________31.12.2006____________________
549 ÖZEL FONLAR 300.000.000
549.01 ....Mak. Yenileme. Fonu
257 B. AMORTİSMANLAR 300.000.000
Birikmiş Amortismanın yenileme fonundan karşılanması

ÖRNEK
İşletmenin duran varlıklarında 1.200.000 TL'ye kayıtlı .... makinesinin birikmiş amortismanı 1.400.000. YTL'dir. Sözkonusu makine yenilenmek amacıyla 500.000. YTL'ye peşin olarak satılmıştır. Muhasebe kaydı aşağıdaki gibi olacaktır.

.______________.....A.../2005_______________________
100 KASA 590.000.
257 B.AMORTİSMANLAR 1.400.000

253 TESİS MAK. VE CİHAZLAR l .200.000
253.00.... Makinesi
391 HESAPLANAN KDV 90.000
549 ÖZEL FONLAR 700.000
549.00 .... Mak. Yen. Fonu ......Makinesi satış kaydı
İşletme satışı izleyen 2. yıl içinde, satışını yaptığı makine ile aynı neviden; daha yeni teknoloji ile donatılmış bir makineyi 4.500.000.YTL peşin bedelle ve % 18 KDV hariç olmak üzere satın almıştır. Muhasebe kaydı aşağıdaki gibi ola­caktır.
__________ ..... /..../2007 ________________
253 TESİS, MAK. VE CİH. 4.500.000.
253.00 .... Makinesi
191 İNDİRİLECEK KDV 810.000
191.00 ATİK'lere İlişkin KDV
100 KASA 5.310.000
Yeni makinenin satın alınması
Yeni alınan makinenin 31.12.2007 tarihindeki ilk yıl amortismanının yenileme fonundan karşılanması (7/B seçeneğine göre) aşağıdaki gibi muhasebeleştirilecektir (Amortisman oranının % 20 olarak kabul edilmesi halinde).
___________ 31.12.2007___________________________
549 ÖZEL FONLAR 700.000.
549.00 ....Makinesi Yenileme Fonu
796 AMORT. VE TÜK. PAY. 200.000.
257 B. AMORTİSMANLAR 900.000.
___________ /_______________________
Yenilenen iktisadi kıymet için yeni­lemenin yapıldığı yıldan itibaren ayrılacak amortisman fondan karşılanacak, bu fonun tükenmesinden sonra da dönem karından amortisman ayrılmasına devam edilecektir.
ÖRNEK
(L) İşletmesinin aktifine 1.500.000.YTL bedelle kayıtlı özel binek otosu trafik kazası sırasında çıkan yangın nedeniyle tamamen yanmıştır. Yangının çıktığı tarih itibariyle söz konusu otomobil için ayrılan birikmiş amortisman tutarı 750.000 YTL'dir. Otomobilin sigortalandığı şirket, sigorta tazminatı olarak
1.150.000. YTL tazminat ödeyebileceklerini yazılı olarak bildirmiştir. Olaya ilişkin muhasebe kayıtları aşağıdaki gibi olacaktır.
_____________/_________________________

136 DİĞER ÇEŞİTLİ ALACAKLAR 1.150.000.
136.01.....Sigorta Şirketi
257 BİRİKMİŞ AMORTİSMANLAR 750.000.

254 TAŞITLAR 1.500.000.
254.08 .... Plakalı Oto

679 DİĞ. OLAĞANDIŞI GEL. VE KAR. 400.000.
679.01 .... Plakalı Oto Karı
Sigorta tazminatı gelir tahakkuku

İktisadi kıymetin sigorta tazminatına ilişkin kayıt yukarıdaki yevmiye kaydında görüldüğü gibi yapıldıktan sonra; ziyaa uğrayan iktisadi kıymetin yenilenmesi işin mahiyetine göre zaruri bulunur veya bu konuda işletmeyi idare edenlerce karar verilerek teşebbüse geçilirse, tazminat fazlası tutar, yani 679- DİĞER OLAĞANDIŞI GELİR VE KARLAR hesabında yer alan miktar, 549- ÖZEL FONLAR Hesabına aktarılır.
_________________/__________________

679 DİĞ. OLAĞANDIŞI GEL. VE KAR. 400.000.
679.01 .... Plakalı Oto Karı
549 ÖZEL FONLAR 400.000.
549.01 Binek Otosu Yenileme Fonu
Binek otosu yenileme fonu tesisi
Daha sonra iktisadi kıymetin yenilenmesi üzerine yapılacak muhasebe kayıtları yukarıda verilen örnekteki gibi olacaktır. Ancak yasal süre içinde iktisadi kıy­met yenilenemezse, süre sonunda bu fonun kar hesaplarına aktarılması gereke­cektir. Bu işleme ilişkin muhasebe kaydı ise aşağıdaki gibi olacaktır
______________/___________________
549 ÖZEL FONLAR 400.000.
549.01 ....Binek Otosu Yenileme Fonu

679 DİĞ. OLAĞANDIŞI GEL. VE KAR. 400.000.
679.01 Binek Otosu Karı

Kullanılmayan yenileme fonunun kar hesabına devri.

No comments: