ŞÜPHELİ TİCARİ ALACAK KARŞILIKLARI ve MUHASEBESİ

Şüpheli Ticari Alacaklar: 128 Şüpheli Ticari Alacaklar Hesabı: Ödeme süresi geçmiş bu nedenle vadesi birkaç defa uzatılmış veya protesto edilmiş, yazı ile birden fazla istenmiş ya da dava veya icra safhasına aktarılmış senetli ve senetsiz alacakları kapsar.

Hesabın İşleyişi ve Özellikleri: Tahsili şüpheli hale gelmiş olan alacaklar ile ilgili hesapların alacağı karşılığında bu hesaba borç yazılarak bu durumdaki alacaklar normal alacaklardan çıkarılır. Alacağın tahsili edilemeyeceğinin kesinleşmesi durumunda bu hesaba alacak kaydedilir.

Şüpheli Ticari Alacaklar Hesabı, dönen varlıklar grubu içinde bulunan aktif karakterli bir hesaptır. İşletmenin ticari faaliyetlerinden kaynaklanan ve normal koşullarda vadesinin bir yıl ve daha az süreli olduğu ticari alacaklarından senetli olup-olmadığına bakılmaksızın izlendiği hesaptır. Şüpheli Ticari Alacaklar Hesabı; İşletmenin Alıcılar, Alacak Senetleri, Verilen Depozito ve Teminatlar, Diğer Ticari Alacaklar hesaplarında izlenmekte olup ta şüpheli hale düşen alacakları bu hesaplara alacak kaydedilerek kapatılırlar ve Şüpheli Ticari Alacaklar Hesabında izlenirler.

Şüpheli Ticari Alacaklar ile İlgili Yasal Dayanak ve Uygulama:
Vergi Usul Kanunu madde 323 (Şüpheli Alacaklar)

Ticari ve zirai kazancın elde edilmesi ve idame ettirilmesi ile ilgili olmak şartıyla,
1- Dava veya icra safhasında bulunan alacaklar,
2- Yapılan protestoya veya yazı ile bir defadan fazla istenilmesine rağmen borçlu tarafından ödenmemiş bulunan dava ve icra takibine değmeyecek derecede küçük alacaklar, Şüpheli alacak sayılır. Dava veya icra takibine değmeyecek küçük tutarın ne olduğu konusunda bir ölçü vermek pratik olarak mümkün değildir. Bu rakamı firmanın ölçekleri içinde değerlendirmek ve karar vermek gerekir ‘

· Şüpheli alacağın zarar yazılabilmesi için önce karşılık ayrılması gerekir.
· Şüpheli alacaklar ancak bilanço usulüne göre defter tutan mükellefler tarafından karşılık ayrılıp, giderleştirilir.
· Şüpheli Alacaklar için şüpheli hale geldikleri hesap döneminde karşılık ayrılabilir. Dolayısıyla şüpheli hale geldikleri hesap döneminde zarar olarak yazılabilme olanağı vardır. Buna bağlı olarak bir alacağın şüpheli hale geldiği dönemde zarar kaydedilmemesi halinde bundan sonraki dönemlerde zarar intikal ettirilmesine olanak yoktur.
· Şüpheli hale düşmüş bir alacak şüpheli hale düştüğü dönemin son gününde envanter işlemleri yapılırken zarar intikal ettirilmesi gerekmektedir.
· Verilen avanslar veya işletme sahibinin şahsi alacakları için karşılık ayrılamaz. Şüpheli alacak haline gelmiş alacak için teminat alınmış ise, şüpheli alacak karşılığı, alının teminatın şüpheli alacağı aşan kısmı için ayrılabilir.Teminata bağlı alacaklar, tahsil edilmemeleri söz konusu olmayacağı için şüpheli alacak haline gelmezler. Kısmen teminata bağlı alacakların da teminata bağlı kısımlarının şüpheli hale gelmeleri söz konusu değildir. Ancak bu alacakların teminatsız kalan kısımlarının da şüpheli hale gelmesi mümkündür.
Şüpheli Ticari Alacaklar Karşılığı: Bilanço gününden önceki iki hesap döneminde vadesinde tahsil edilemeyen alacakların ilgili dönemlerdeki toplam vadeli satışlara oranlarının ortalanmasının değerleme dönemindeki vadeli satışlara uygulanması suretiyle bulunacak şüpheli alacaklar için ayrılan karşılıkları kapsar. Teminatlı alacaklarda karşılık teminatı aşan kısım için ayrılır. Bu hesap amaca uygun olarak bölümlenebilir." şeklinde tanımlanmaktadır.

Hesabın İşleyişi ve Özelliği: Muhasebe Sistemi Uygulama Tebliğinde 129. Şüpheli Ticari Alacaklar Karşılığı Hesabı'nın işleyişi; "Hesaplanan karşılık tutarı bu hesaba alacak, "654. Karşılık Giderleri" hesabına borç kaydedilir. Şüpheli alacağın tahsiline bağlı olarak, tahmin olunan zararın kısmen ya da tamamen gerçekleşmemesi halinde, gerçekleşmeyen kısım "644. Konusu Kalmayan Karşılıklar Hesabı" alacağına devredilerek bu hesaba borç kaydedilir. Şüpheli alacağın tahsilinin imkansız olduğu kesinleştiği takdirde bu hesaba borç, ilgili hesaba da alacak kaydedilir. Gerçekleşen zararın ayrılan karşılıklardan fazla olması halinde, ayrılan karşılık kadar bu hesaba borç, zarar fazlası ise "681. Önceki Dönem Gider ve Zararları" hesabına borç, tahsil edilemeyen tutar, ilgili alacak hesabına alacak kaydolunur.
Dönemin karşılık tutarının o tarihteki şüpheli alacaklar karşılığı tutarından az olması durumunda, aradaki fark "644. Konusu Kalmayan Karşılıklar Hesabı"na aktarılmak üzere bu hesaba borç yazılır.
Hesap çoğunlukla "128. Şüpheli Ticari Alacaklar Hesabı"'na alınan şüpheli alacaklar için ayrılan karşılıkların takibi için kullanılmaktadır. Bunun yanında perakende satış yönteminin uygulanması sonucunda da yukarıda açıklanan hesaplama yöntemi ile ayrılan şüpheli ticari alacaklar için ayrılan karşılıklarda bu hesapta izlenmektedir. Hesap aktifi düzenleyici bir hesap niteliğindedir. Aktif içinde 12. Ticari Alacaklar Hesap Grubu bünyesinde bulunmasına karşın pasif karakterli bir hesaptır. Şüpheli Alacaklar için Vergi Usul Yasasının 323. maddesinde yazılı bulunan karşılık ayrılma şartlarının yerine getirilmesi ile bu hesabın alacağı çalışmaya başlar. Bu hesap pasif karakterli olması dolayısıyla daima alacak bakiyesi verir. Hiç Şüpheli Alacak Karşılığının kalmaması durumunda da "0" bakiye verir

· Şüpheli alacak tahsil edildiği zaman şüpheli alacaklar hesabından çıkarılmak suretiyle bu hesap kapatılır. Ayrılmış olan şüpheli alacak karşılığı ile ilgili “129- Şüpheli Alacak Karşılıkları” hesabına borç ve “644- Konusu Kalmayan Karşılıklar” hesabına alacak kayıt yapılmak suretiyle gelir yazılır.

· Konkordato, bir borçlunun alacaklılarının en az üçte ikisinin alacaklarının bir kısmından vazgeçtikleri, aynı zamanda bu alacaktan vazgeçmeyi kabul etmeyen alacaklıları da bağlayan bir anlaşmadır. Bazen alacağın bir kısmından vazgeçme yerine belli bir süre tanınması halinde tamamını ödeyebilecek durumda da olabilir. Konkordato alacağın vazgeçilmeyen kısmını şüpheli hale getirmediği gibi aksine, vazgeçilmeyen kısmının tahsilini teminata bağlar. Öte yandan konkordato bir dava ve icra takibi de değildir. Bu konudaki talep borçludan gelir. Bu nedenle borçlusu tarafından konkordato anlaşmasıyla sonuçlanan alacak kısmı şüpheli alacak haline gelmediği için bu tür alacaklar için karşılık ayrılamaz. Konkordato anlaşması sonucunda vazgeçilen alacaklar Vergi Usul Kanunu’nun 322. maddesi kapsamında değersiz alacak olarak zarar yazılır. Konkordato talebinin anlaşma ile sonuçlanamaması halinde yine karşılık ayrılamaz. Söz konusu alacağın şüpheli hale gelmesi için yasal takip yollarının işletilmesi gerekir.
· Avans bir mal ya da hizmet almak için mal veya hizmeti almadan önce bu mal veya hizmetin bedeline mahsuben yapılan ödemedir. Ticari defterlere, verilen avans olarak kaydedilen erken ödemeler, bir başka ifade ile ticari kazancın elde edilmesi ve idame ettirilmesi ile ilgili olmalıdır. Aksi takdirde avans olarak değil alacak olarak cari hesaba kaydedilir. Yanlış kayıt yapılarak işle ilgili olmayan bir ödemenin de, salt verilen avanslar hesabına kaydedildi diye avans olarak kabul edilmeyeceğinin de göz önünde bulundurulması gerekir. Ticari faaliyete konu olacak bir mal veya hizmet için verilen sipariş avansının, bu alımın gerçekleşmemesi ve sipariş avansı olarak yapılan ödemenin geri tahsil edilememesi halinde, bu alacak yürütülen yasal takibat sonucundan eğer şüpheli hale gelmiş ise karşılık ayrılabilir. Aksine de görüş bulunmaktadır. Bu görüşe göre; ancak ticari kazancın elde edilmesi ve idame ettirilmesi ile ilgili olarak, daha önce hasılat hesaplarına intikal ettirilmiş alacaklar olarak kabul edip, işlemi gerçekleşmeyen ve tahsil edilemeyen avanslar için karşılık ayrılamaz.

· Devletten ve Kamu kuruluşlarından olan alacaklar için karşılık ayrılıp ayrılamayacağı tartışma konusu olup Vergi Usul Kanunu’nun 323. maddesinde kişiler değil alacaklar sayılmak suretiyle kamu kurum veya kuruluşlarına bir ayrıcalık tanımadığından ve icra ve iflas kanununun 82. maddesi uyarınca, devlet malları haczedilememekle birlikte kamu kurum ve kuruluşları aleyhine yasal takibat yapılmasını engelleyen bir hükmün mevcut olmadığından bu tür alacaklar içinde karşılık ayrılabileceği görüşü ağır basmaktadır.

· Diğer taraftan her hesap dönemi gelir veya kurumlar vergisi açısından ayrı ayrı ele alınmakta ve ilgili yılın geliri takip eden yılda vergilenmektedir. Bu nedenle gelirin dönemselliği ilkesinin bir sonucu olarak, alacak ne zaman şüpheli hale gelmişse ancak o dönem şüpheli alacak karşılığı ayrılabilir. Bu itibarla ihtiyari bir hak olarak tanın şüpheli alacak karşılığı ayırma işleminin ilgili dönemde yapılmaması durumunda, diğer dönemlerde geçmişe yönelik olarak şüpheli alacak karşılığı ayrılmasına imkan bulunmamakta olup, iflas erteleme kararı sonucunda şüpheli alacak karşılığı ayrılması da mümkün bulunmamaktadır. V.U.K. Muktezası: B.07.1.GİB.4.34.19.02/VUK-1/323-11986 20/01/2006*300

TAHSİL EDİLEMEYEN KATMA DEĞER VERGİSİ
· Katma Değer Vergisinden kaynaklanan alacak için şüpheli alacak karşılığı ayırabilmesi, ilgili kanun maddesinde yer alan şartların mevcut olması, alacağın ilgili dönemin kayıtlarına girmesi ve katma değer vergisi beyannamelerinde beyan edilmesi halinde mümkün olacaktır. (334 sıra numaralı VUK G.T. 05.05.2004 tarih ve 25453 sayılı R.G.)

· Hatır senetleri ticari bir amaçla verilmiş ve işlem ticari defterlerde muhasebeleştirilmiş ise bundan doğan alacak için karşılık ayrılabilir.

· Ayrıca şüpheli alacak karşılığı, şüpheli duruma düşmüş alacağımızın bir bölümüne de ayrılabilir



ŞÜPHELİ DURUMA GELEN ALACAKLARIN MUHASEBELEŞTİRİLMESİ
.

Bir alacağın tahsili şüpheli hale geldiğinde:


_________________ / _______________
128 ŞÜPHELİ TİCARİ ALACAKLAR XXX
120 ALICILAR XXX
Senede bağlı olmayan bir alacağın
şüpheli hale gelmesi
_________________ / _______________


veya

_________________ / _______________
128 ŞÜPHELİ TİCARİ ALACAKLAR XXX
121 ALACAK SENETLERİ XXX
Senetli alacağın şüpheli hale gelmesi
_________________ / _______________

Şüpheli alacak için karşılık ayrıldığında ise:

_________________ / _______________
654 KARŞILIK GİDERLERİ XXX
129 ŞÜPHELİ TİCARİ ALACAKLAR
KARŞILIĞI XXX
Şüpheli hale gelen alacak için karşılık
ayrılması
_________________ / _______________


Şüpheli alacak karşılığının değerleme işleminin bir sonucu olarak değerleme yapıldığı yıl sonunda ayrılacağı şüphesizdir. Diğer bir ifade ile alacağın şüpheli hale geldiği yıl için dönem sonunda karşılık ayrılır. Alacağın şüpheli hale geldiği yılda karşılık ayırmayan mükellef daha sonraki yıllarda karşılık ayıramaz. Ancak, aynı alacağın şüphelilik hali devam ediyorsa ayırabilir. Danıştay 4. Dairesinin karşılık ayırma zamanı ile ilgili kararları da bu yöndedir.


Danıştay 4. Daire 12.12.1994 Tarihli 5901 1994 2943 sayılı kararar

Anılan kanun maddesinde alacağın şüpheli hale geldiği tarihte karşılık ayrılmasını zorunlu kılan hükme yer verilmemiştir. Önemli olan alacağın maddede gösterilen niteliklere sahip olup olmadığı hususudur. Dönemin değişmesiyle alacağı şüpheli olma niteliğini kaybettiği kabul edilemeyeceği gibi, alacağı şüpheli hali geldiği dönemin geçirilmesi halinde yeni değerleme günlerinde de tasarruf değerini muhafaza edecek olan alacak için karşılık ayırma imkanının ortadan kalkacağının kabulü, kanunda öngörülmeyen bir nedenle kanunla tanınan bir hakkın bertaraf edilmesi anlamına gelecektir. Kayıtlarda alacak olarak görülün meblağın, dava safhasında olduğu da kuşkusuz bulunduğuna göre, şüpheli hale geldiği dönemde karşılık ayrılmamış olması nedeniyle, Vergi Mahkemesine şüpheli alacak olarak kabul edilmemesinde isabet bulunmamaktadır.

Şüpheli alacağın tahsili ile ilgili yevmiye maddeleri :

_________________ / _______________ 129 ŞÜPHELİ TİCARİ ALACAKLAR KARŞILIĞl XXX 128 ŞÜPHELİ TİCARİ ALACAKLAR XXX Tahsil edilen şüpheli alacağın ilgili hesaplardan düşülmesi
_________________ / _______________

Sonradan Tahsil edilen Şüpheli Alacaklar için ayrılan karşılık gelir yazılır:
_________________ / _______________ 100 KASA XXX 644 KONUSU KALMAYAN KARŞILIKLAR XXX Tahsil edilen şüpheli alacağın gelir kaydı _________________ / _______________

_________________ / _______________
654 Diğer Olağan Gider ve Zararlar XXX
129 ŞÜPHELİ TİCARİ ALACAKLAR
KARŞILIĞI XXX
Şüpheli hale gelen alacak için karşılık
ayrılması
_________________ / _______________



Karşılık ayrılan alacakların kısmen veya tamamen tahsil edilmesi durumunda ise ilgili muhasebe kayıtları şu şekilde olacaktır:
_______________ / ____________
100 KASA ( veya Diğer İlgili Hesaplar) XXX

128 ŞÜPHELİ TİCARİ ALACAKLAR XXX
______________ / _____________
______________ / _____________
129 ŞÜPHELİ TİCARİ XXX
ALACAKLAR KARŞILIĞI
644 KONUSU KALMAYAN XXX
KARŞILIKLAR
______________ / ________________
______________ / _______________
644 KONUSU KALMAYAN KARŞILIKLAR XXX

690 DÖNEM KAR VEYA ZARARI XXX
______________ / ______________

Değersiz hale gelen alacak kaydı :
___________________ / _________________ 659 DİĞER OLAĞAN GİDER VE ZARARLAR XXX 121 ALACAK SENETLERİ XXX Değersiz hale gelen alacağın kaydı ____________________ / ____________________



***Şüpheli alacaklara karşılık ayırmak ihtiyari bir durumdur.